Scotelen van houte - Wooden bowls

Saturday, August 22, 2015

De doorsnee veertiende eeuwer at normaliter van houten eetgerei. Hij maakte hierbij vooral gebruik van schotels die in diepte konden variëren tussen onze hedendaagse kom en bord. Afhankelijk hiervan waren ze geschikt om er zowel droge als natte waren uit te eten, men denke hierbij aan bijvoorbeeld brood of stoofpot. Het Brusselse broederschap van Sint Jacob dekte op Heilig Sacramentsdag in 1340 de tafels voor haar leden met hultene scotelen ende erdene drincpotte. En het Brugse Bouc vanden Ambachten van ca. 1371 verteld ons dat een doorsnee huishouden een scotelvat had omme in te doene hun scotelen van houte.

The average person in the fourteenth century used a wooden bowl to eat from. Its depth could vary considerably but normally it would be possible to use it for both dry and wet food, like bread or stew. In 1340, the Brussels fraternity of Saint Jacob prepared its tables for its members for the feast of the Holy Sacrament and would put wooden bowls and earthenware drinking pots on it. The Bruges Bouc vanden Ambachten of c. 1371 tells us that a household would have a 'scotelvat' ('bowlbarrel') to put its 'bowls of wood' in.

Bowl in the Flehite Museum in Amersfoort, 1350-1375

De schotels werden door de schoteldraaiers gemaakt. Rekeningposten in de boekhoudingen van vele adellijke huishoudens tonen dat ze met honderden en soms duizenden tegelijk werden aangeschaft, jaar in jaar uit. Dit duidt op een constante doorloop en daarom op hun vergankelijkheid. Dat er vandaag de dag niet heel veel van worden aangetroffen in archeologische opgravingen kan verklaard worden uit hun recyclewaarde in de vorm van brandhout. Nadat ze niet meer bruikbaar waren om van te eten zullen ze in het vuur zijn geëindigd.

The bowls were made by the bowlturners. Household accounts of many noble houses show that they were bought by the hundreds and sometimes thousands, every year. This means they did not last long. The fact that not many are found these days in archaeological excavations can be explained by their value as firewood after they were no longer usable to eat from.

Bowl in the Flehite Museum in Amersfoort, 1350-1375

Naast schotels kende men ook 'ruwe schotels' en platelen. De ruwe schotel was een stuk goedkoper dan een normale schotel. Waarschijnlijk ging het hierbij om een platte schotel die in sommige regios ook wel als teljoor bekend stond. Deze waren enkel geschikt om droge waren van te eten. Platelen daarentegen waren grote opdienschotels. Zij waren duurder dan de normale schotel en werden ook in veel minder grote oplages aangeschaft. De normale schotel kende een alternatieve benaming in het Sticht (bisdom Utrecht), namelijk een spauwert. Uit de boekhouding van het huishouden van de Utrechtse bisschop van 1378 weten we dat een ruwe schotel 0,1 plak kostte, een spauwert / normale schotel 0,4 plak en een plateel 1 plak. Er werden bijvoorbeeld in 1378 aangeschaft:

- Item 6 groete platelen: 6 plakken
- Item een 25 spauwerts: 9 plakken
- Item 50 ruwer scotelen: 4 plakken
- Item 50 spauwerts: 1 schelling 6 plakken
- Item 100 ruwer scotelen: 10 plakken
- Item 50 spauwerts: 1 schelling 2 plakken
- Item 9 platelen: 1 schelling

Next to bowls there were also 'rough bowls' and 'platelen'. The rough bowl was a lot cheaper than a normal bowl. Probably it was a flat bowl, a plate, which in some Dutch areas was known as a teljoor (current German still uses the word Teller). These could only be used for dry food. Platelen on the other hand were big bowls or plates to serve food from. They were more expensive than normal bowls and were also bought in smaller quantities. The normal bowl was known under a different name in the Bishopric of Utrecht, it was called a 'spauwert' there. The accountbook of 1378 of the household of the bishop shows that a rough bowl (a plate) cost 0,1 plak, a normal bowl / spauwert was 0,4 plak and a plateel was 1 plak. For example these amounts were bought in 1378:
- Item 6 groete platelen: 6 plakken
- Item een 25 spauwerts: 9 plakken
- Item 50 ruwer scotelen: 4 plakken
- Item 50 spauwerts: 1 schelling 6 plakken
- Item 100 ruwer scotelen: 10 plakken
- Item 50 spauwerts: 1 schelling 2 plakken
- Item 9 platelen: 1 schelling

Crosscut drawing of one of the bowls found at De Hof in Amersfoort, 1350-1375

Om ervoor te zorgen dat de leden van Deventer Burgerscap correct uitziende replicas van veertiende eeuwse houten schotels konden aanschaffen heb ik zoveel mogelijk archeologische vondsten daterend uit die tijd en uit de Lage Landen op een rijtje gezet. Aan de hand hiervan hebben we afgelopen winter een groepsbestelling gedaan bij onze vriend en houtdraaier Zeitenhandel / Daniel van den Woldenberg. Middeleeuwse schotels werden normaal gezien in groen hout, dat wil zeggen ongedroogd hout, gemaakt. Hierdoor kon het hout nog iets vervormen. Tevens zijn de draaisporen of 'ribbels' veel zichtbaarder in groen hout. Beide karakteristieken vinden we terug in de archeologische vondsten. Dit vinden we niet erg, het geeft een stuk juist karakter! De schotel op de negende foto hieronder is duidelijk in groen hout gemaakt. We zijn erg tevreden met en trots op de reproducties en zullen er natuurlijk iets zuiniger mee omspringen dan de veertiende eeuwer. ;-)

To make sure that the members of Deventer Burgerscap would be able to acquire historically correct looking replicas of fourteenth century wooden bowls I have made a list of all the archaeological finds of these from that time and from the Low Countries that I could look up. With the help of this we have made group order with our friend and wood turner Zeitenhandel / Daniel van den Woldenberg last winter. Medieval bowls were normally made from green wood, that is to say fresh wood that is still relatively wet. This caused the wood to possibly still warp a bit. The traces of the turning process, so called 'ribs', are very visible in green wood. Both features are present in the archaeological finds. We do not mind this, it adds character to a piece! For example the one in the ninth photo below was made in green wood. We are very happy with and proud of the reproductions and of course we will be a bit more protective of them than they would have back then. ;-)